ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 9، آذر 1402 ، شماره پی در پی 91

سبک‌شناسی قصاید ادیب‌الممالک فراهانی

صفحه (247 - 273)
حشمت قیصری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1401

چکیده

زمینه و هدف: ادیب‌الممالک فراهانی از شاعران بزرگ دوره مشروطه است که تا کنون قصاید او از دیدگاه سبک‌شناسی مورد پژوهش قرار نگرفته اند. هدف از این مقاله بررسی ویژگیهای سبک‌شناسی پنجاه قصیده منتخب از دیوان ادیب‌الممالک فراهانی است که در آن ویژگیهای سبکی قصاید در سه سطح زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار گرفته تا خوانندگان با ساختار شعری و شخصیت ادبی این شاعر بیشتر آشنا شوند.

روش مطالعه: در این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و فیشبرداری و روش تحلیلی-توصیفی به بررسی و تحلیل دقیق پنجاه قصیده منتخب از قصاید ادیب‌الممالک در سه حوزه زبانی،ادبی و فکری پرداخته شده است.

یافته ها: از جمله ویژگیهای زبانی در قصاید ادیب‌الممالک آن است که آرایه جناس بیشترین سهم را در ایجاد موسیقی درونی دارد. افعال ساده چندین برابر افعال مرکب و پیشوندی هستند. کاربرد لغات و اصطلاحات و افعال کهن و همچنین کاربرد کلمات و ترکیبات عربی از بسامد بسیار زیادی برخوردار است. در حوزه بلاغی بیشترین بسامد را به ترتیب کنایه های فعلی، استعاره مکنیه و تشبیهات مرکب تشکیل میدهند و در میان صنایع بدیعی نیز ابتدا تلمیحات تاریخی و سپس تلمیحات دینی و مراعات نظیر بیشترین بسامد را دارند.

نتیجه گیری: بسامد زیاد لغات و ترکیبات عربی نشان از تسلط و مهارت شاعر در استفاده از متون معتبر عربی و دیوانهای شاعران عرب دورۀ جاهلیت و همچنین احاطه به امثال و سایره عرب دارد. بسامد افعال ساده در برابر افعال مرکب نشان از آن است که شاعر از افعال ساده بیشتر به منظور بیان صریح افکار و هیجانات درونی خود بهره برده است. بسامد زیاد لغات و اصطلاحات کهن نیز نشانگر علاقه فراوان شاعر به سبک خراسانی میباشد. بزرگترین مضمون موجود در قصاید شاعر، وطن‌دوستی و آگاهی‌بخشی مردم میباشد و بعد از آن مضامین دینی و مذهبی و مسائل تربیتی و اخلاقی در اشعار وی فراوان دیده میشود.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , شعر , ادیب‌الممالک فراهانی , قصیده.

• آرین پور، یحیی. (۱۳۷۲) از صبا تا نیما، تهران: آگاه.
• ‌ ادیب‌الممالک فراهانی، محمدصادق بن حسین (۱۳۱۲). دیوان، با تصحیح و حواشی وحید دستگردی، تهران: ارمغان.
• ادیب‌الممالک فراهانی، محمدبن حسین. (۱۳۵۵) گزیده اشعار، به کوشش احمد رنجبر. تهران: زوار.
• ادیب‌الممالک فراهانی، محمدصادق بن حسین. (1378) دیوان، با تصحیح و مقدمه مجتبی برزآبادی‌ فراهانی، تهران: فردوس.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۷۲). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۷۳). موسیقی شعر، تهران: آگه.
• شمیسا، سیروس. (۱۳۷۲). بیان، تهران: فردوس
• شمیسا، سیروس. (۱۳۷۵). سبک شناسی شعر، تهران: فردوس.
• شمیسا، سیروس، (۱۳۸۱). نگاهی تازه به بدیع، تهران: آگه.
• فتوحی، محمود. (۱۳۹۰). سبک‌شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها، تهران: سخن.
• همایی، جلال الدین. (۱۳۹۱). فنون بلاغت و صناعت ادبی، تهران: هما.
• واعظی کاشفی، میرزا حسین (۱۳۶۹). بدایع الافکار و صنایع الاشعار، ویراسته میرجلال الدین کزازی، تهران: نشر مرکز.
• یوسفی، غلامحسین، (۱۳۷۱) چشمه روشن، تهران: علمی.